1 - Drielse Rijndijk
Het ‘Monument voor het 7de bataljon van het Royal Hampshire Regiment’ is een granieten plaquette, omlijst met bakstenen. Op de gedenkplaat is het embleem van het 7de bataljon van het Roy-al Hampshire Regiment aangebracht en de namen van de ge-sneuvelde soldaten. Dit monument is opgericht ter nagedachtenis aan de militairen van deze brigade die in de periode tussen 23 september en 4 oktober 1944 zijn gesneuveld.
Het Engelse zevende Bataljon van het Hampshire Regiment zat ingedeeld bij de 43e Wessex Infanterie Divisie, The Yellow Devils. Na geland te zijn in Normandië , vochten zij zich een weg naar Heteren. Op 23 september 1944 kwamen zij aan in Heteren en omgeving. Tal van gevechtshandelingen vonden plaats. Een groot gevecht vond plaats van 1 tot en met 4 oktober 1944 bij de steen-fabriek van Korevaar tussen Heteren en Driel. In de steenfabriek hadden zich fanatieke Duitse SS troepen verschanst. Na 4 dagen van zware gevechten werd o.a. met behulp van enkele vliegtui-gen, welke raketten konden, afvuren (Hawker Typhoon), de steen-fabriek veroverd. Een van de inslagen is nog in de schoorsteen van de ruïne te zien. Om 19.30 uur werd het Hampshire Regiment afgelost door de Amerikaanse l0l e Airborne Divisie. (zie monu-ment 2) Van 23 september tot 4 oktober hadden de Hampshires 42 doden en 111 gewonden tijdens de gevechten in en om Hete-ren.
2 - Drielse Rijndijk / Brug A50
Het ‘Monument voor de Amerikaan-se 101ste Luchtlandingsdivisie’ te Heteren is een gemetselde gedenk-steen met drie gietijzeren platen. Op een van de platen is het embleem van de 101ste Luchtlandingsdivisie, ‘Screaming Eagle’ (de adelaarskop), aangebracht.
Dit monument is geplaatst ter her-denking van de acties van de Ameri-kaanse 101e Airborne Division, die in de buurt van Heteren lagen van oktober 1944 tot november 1944.
Op tekst op de plaquette op het mo-nument luidt in het Nederlands en het Engels: ‘Hier streden Amerika-nen van de 101e Airborne Divisie voor onze vrijheid “. Het monument werd onthuld op 25 september 1982.
De actie van deze divisie bij Heteren is verfilmd in de televisiefilm “Band of Brothers” (deel 5: Crossroads) Een 2e monument staat iets ten westen van Heteren ten noorden van de Rijndijk.
3 - Oosterbeek / Westerbouwing
Het ‘Engineers-monument’ in Driel is een gedenksteen van Portugees graniet (Bianco Sardo). Op de steen zijn twee zwartgranieten gedenkplaten bevestigd. Op de linker plaat zijn twee bronzen emblemen van de Britse en Canadese geniesoldaten aangebracht. Op de rechter plaat is een af-beelding aangebracht. Bij het monument is een informatie-bord geplaatst.
Het ‘Engineers-monument’ herinnert aan de Britse en Cana-dese geniesoldaten (ofwel ‘Sappers’), die in de nacht van 25 op 26 september 1944 bijna 2.400 Britse en Poolse para-chutisten in veiligheid brachten. De aftocht van de Engelsen werd gedekt door Poolse soldaten, die rond de Utrechtse-weg in Oosterbeek in stelling bleven. Door deze inzet werd de terugtocht door het grootste deel van de Duitsers niet op-gemerkt. Onder steeds heviger vuur van de Duitsers werden de soldaten vanuit Oosterbeek in kwetsbare canvas- en mo-torboten naar de zuidkant van de Rijn gevaren. Om 3 uur s ’nachts trokken de Polen zich als laatste terug. De meeste soldaten moesten, bij gebrek aan beschikbare boten, de ri-vier overzwemmen.
Alle gewonden, het merendeel van het medisch personeel en de geestelijken bleven achter en gingen in krijgsgevan-genschap.
De burgers van Wageningen, Renkum, Oosterbeek, Arn-hem, Huissen en het oostelijk gedeelte van de Betuwe moesten in opdracht van de Duitsers het gebied verlaten. Dit leidde tot een enorme exodus naar het westen en het noorden.
4 - Drielse Rijndijk / Achterstraat
De gedenksteen bestaat uit een bronzen plakkaat met het reliëf van het hoofd en de schouders van Majoor Generaal Stanislaw Sosabowski.
Het monument is ontworpen en gemaakt door Vivian Mallock en is bekostigd door (de nabestaanden) van de soldaten van de 1ste Britsh Airborne Division . Doel van de Poolse troepen was om deze Britse troepen, die ingesloten waren in Oosterbeek aan de overzijde van de Rijn, te ontzetten. Dit doel werd niet bereikt. De Poolse troepen kregen van de Engelse opperbevelhebber de schuld van het mislukken van de slag om Arnhem.
Generaal Majoor Sosabowski werd oneervol ontslagen en sleet zijn laatste jaren als arbeider in een Engelse fabriek. De inwoners van Driel onder leiding van “de moeder van de Drielse Polen” Cora Baltussen, hebben altijd geijverd voor een rehabilitatie van Sosabowski en zijn soldaten. De wens om rehabilitatie werd gesteund door ZKH Prins Bernhard.
(zie het hoofdstuk: “Eerherstel”) Dit monument, onthult in 2007, herinnert met grote bewondering en dankbaarheid aan Majoor Generaal Stanislaw Sosabowski en ‘zijn’ Poolse soldaten, die door hun strijd en moed de overgeblevenen van de 1ste Britsh Airborne Division de kans gegeven hebben om zich naar het zuiden te kunnen terugtrekken
5 - Molenstraat/Vogelenzangsestraat
Tegenover en uitkijkend op de woning aan de Molenstraat 12 in Driel, is op 18 september 2020tijdens de polenherdenking het borstbeeld van generaal-majoor Stanislaw Sosabowski onthuld. De betreffende woning op dit adres was in september 1944 het hoofdkwartier van de generaal en zijn Poolse luchtlandingstroepen. Het beeld is een kopie van het beeld dat 2 jaar geleden ook in Warschau onthuld is.
Door de corona-pandemie was het aantal aanwezigen beperkt: de burgemeester van de Overbetuwe, mevrouw Hoijtink-Roubos, een aantal Poolse parachutisten met hun commandant brigadegeneraal Grzegorz Grodzki, de standaard met de militaire Willemsorde en enige raadsleden van de gemeente Overbetuwe Toch kreeg het geheel de plechtige status die zo’n onthulling verdient. De burgemeester wees op de speciale band tussen Driel en Polen en stond ook stil bij de geringe waardering die de Polen kregen voor hun inzet. Generaal Grodzki sprak van een bijzondere dag voor zijn brigade. Hij vond het een eer om bij de onthulling aanwezig te zijn om een man te eren die zowel voor Driel als voor zijn brigade een held is.
Van de gebouwen in Driel die nog verbonden kunnen worden aan de korte aanwezigheid van de Polen is bijna niets meer herkenbaar. Logisch omdat het dorp tijdens de gevechtshandelingen bijna volledig verwoest werd. De school, die destijds gebruikt werd als noodhospitaal is, was niet te repareren en is afgebroken Nu is op die plaats een appartementencomplex verrezen.
Het landingsgebied van de Polen is grotendeels volgebouwd met huizen in de Arnhemse wijk Schuytgraaf.
De RK kerk, waar nu het informatiecentrum gehuisvest is, is na de oorlog volledig nieuw opgetrokken.
Zelfs de graven van de gesneuvelde Poolse soldaten werden al in 1946 overgebracht van het kerkhof in Driel naar het Airborne Cemetry in Oosterbeek, overigens tot groot verdriet en ongenoegen van de inwoners van Driel.
6 - Polenplein Driel
Dit monument staat, net als monument 5, op het Polenplein in Driel. Ieder jaar wordt hier een herdenking gehouden samen met een delegatie uit Polen en de nog in leven zijnde veteranen. Op het monument staat te lezen: “Surge Polonia” (Polen zal herrijzen / Polen verrijs!)
Het Nationaal Monument voor de 1ste Onafhankelijke Poolse Parachutisten Brigade (6 september 1961, geschenk van de burgers van Driel) is een abstract beeld. In de sokkel wordt een bronzen urn met aarde uit Polen bewaard. Op de sokkel staan de wapens van Polen en Warschau en het embleem van de Poolse brigade afgebeeld. Uit de sokkel rijst een dynamisch betonnen element omhoog. Naast dit element staat een beeld